Türkiye jeotermal kaynaklar açısından dünyada ilk yedi ülke arasında yer almakta olup, Avrupa’da kaynak potansiyeli açısından birinci sıradadır. Türkiye jeotermal potansiyelinin yaklaşık yüzde 70’lik dilimi içinde Uşak ilinin de içinde bulunduğu Batı Anadolu’dadır. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yatırım İşletmeler Genel Müdürlüğünce hazırlanan bildiri çerçevesinde Uşak ili Frigya Termal Turizm Bölgesi (Ankara, Afyonkarahisar, Uşak, Kütahya, Eskişehir) dahilindedir.
AKSAZ TARİHİ KAPLICASINDA MEVCUT DURUM NEDİR?
Binlerce yıl önce Roma Hamamı yapılan bu şifalı sular Su akar Türk bakar” atasözünü haklı çıkarmak istercesine şu an boşa akmaktadır. Roma dönemindeki yapının ömrünün tamamlamasından beri tesis atıl bir vaziyette beklemektedir. Kaynağından olan gücüyle kaynamaya devam eden traverten havuzları doğal bir jakuziyi andırır. “Aksaz Tarihi Kaplıcası” Uşak ilinin en başta gelen termal havzaları içinde yer almakta olup tarihi ve doğal haliyle birlikte işlendiğinde birçok kişiye ekmek kapısı oluşturabilecek ciddi bir potansiyele sahiptir.
Bu kaplıca sahası bölge halkı açısından da oldukça önemli hatıralar barındırmakta olup Karahallı/Paşalar Köylü Serkan Demirel Aksaz Hamamını : "Bütün çocukluğum boyunca her yıl bu hamama giderdik Uşak Karahallı paşalar köyünden otobüs kalkardı yaz aylarında en az 3-4 sefer yapılırdı. Delikli taş aradığımızı ve kafamı suya bandıran amcaları hiç unutmam sabah erken saatlerde suyun üstünde müthiş bir duman olurdu." diye anlatıyor.
AKSAZ HAMAMINA NASIL GİDİLİR?
Aksaz Kaplıcasına Uşak’ın Ulubey İlçesi üzerinden Eşme yoluna girilip İnay Köyüne gelmeden Denizli’nin Güllü ilçesine giden yola dönülür. 3 Km sonra gelen Blaundos Antik Kenti yol ayrımı geçilir, 4 Km sonra Sülümenli Köyü geçilir, 6 Km sonra Aksaz Köyü geçilir, 4 Km sonra Aksaz Köyü’nün bir mahallesi olan Aksaz Mahallesine varmadan “Aksaz Tarihi Hamamı” levhası görüldükten sonra orman içine doğru dönülür, şose yoldan 3 Km devam ettikten sonra hedefe varılır. Uşak Merkezden uzaklığı 57 Km’dir.
Aksaz bölgesine varıldığında bizi devasa boyutta granit kaya dibinde kaynayan termal su karşılar. Vadi boyunca akan Aksaz deresi termal havuzlara karışıp suyun sıcaklığını düşürüyor. Bu alanda traverten kaya yapısı içinde kendiliğinden oluşan termal havuzda suya girmek mümkün olup suyun yer altından çıkış gücüyle olağanüstü bir jakuzi keyfi yaşıyorsunuz. Bu kaynak debisi en yüksek termal çıkış havzası olup vadiden yukarı doğru gidildiğinde tarihi Roma Hamamına gidilirken vadiden aşağı doğru gidildiğinde “Uyuz Hamamı’na varılıyor.
AKSAZ HAMAMI BÖLGESİNİN JEOLOJİK YAPISI NASILDIR?
Aksaz Tarihi Kaplıcası; Ulubey ilçesi sınırlarında Aksaz Köyü ile Hanyeri Köyü arasında “Aksaz/Hamamdere Vadisinde” ki 4 bin 269,65 Hektarlık Jeotermal Kaynak alanıdır. Aksaz(Hamam dere)Deresi’nin kenarında yer yer sıcak su çıkışları söz konusudur. Batı-doğu yönlü fay hattı çöküntüsüyle oluşan vadi içerisinde sıcak su kaynağı bulunmaktadır. Uşak ilinde başlıca üç farklı alanda sıcak sulara bağlı olarak oluşmuş travertenler vardır. Bu alanlardan biride Aksaz Kaplıcasının bulunduğu vadidir.
Aksaz Vadisi yatağı kayalık olup bu kayalar “Traverten” yapıdadır. Travertenler; binlerce yıllık bir geçmişte karstik veya sıcak su kaynaklarının çevresinde, küçük nehirler ve bataklıklarda oluşabilen, çimentolamayla ve/veya biyokimyasal yolla çökelebilen kalsiyum karbonat birikimleridir. Travertenler gözenekli yapısı veya yoğunluğuna bakılmaksızın bitki kalıntıları üzerindeki tüm karbonat kabuklanmaları olarak tanımlanmaktadır.
Hanyeri Köyü yakınlarındaki Sarıkayabaşı sırtında ki travertenler özel bir şirket tarafından işletilmektedir. Burada travertenlerin kalınlığı 30 metreye ulaşmaktadır. Kaplıcanın bulunduğu yerde traverten oluşumu günümüzde sınırlı bir alanda sürmektedir.
Travertenler 3 seviye halindedir. En üst seviye 560 metre seviyesindedir ve traverten terası şeklinde bir özelliğe sahiptir . Traverten havuzları, traverten terasları ve sırt tipi traverten dolguları bulunmaktadır. Sırt tipi travertenler hariç diğerleri oldukça gözeneklidir. Kaplıca alanı etrafından çıkartılan travertenler Blaundus antik kentine taşınarak bazı yapılarda kullanılmıştır.
AKSAZ HAMAMININ TERMAL SU KALİTESİ NEDİR?
Aksaz Tarihi Kaplıcasının termal su kaynakları ; sodyum - bikarbonatlı kaynaklar grubu içerisinde sınıflandırılmaktadır . Kalsiyum, sodyum, bikarbonat ve sülfat içeren kaplıca suyu muhtelif hastalıklara iyi gelmekle birlikte suyun şifasını en üst düzeye taşımaktadır. Sodyum bikarbonat insan vücudunda hücre dışı fikse edilmiş asitlerin ve bazların tamponlanmasında hayati rol oynar. Sodyum ve bikarbonat iyonlarından oluşan hafif alkalin bir tuzdur. Bütün sodyum alkalilerin en ılımlısıdır. Sodyum bikarbonat esas olarak bir temizlik ve peeling ajanı, bir koku nötrleştirici ve geçici bir yangın söndürücü olarak kullanılır. Sağlık ve güzellik uygulamalarında, ılımlı aşındırma özelliğinden ve bakterinin asit yan ürünlerini nötralize ederek kimyasal olarak kokuları azaltma kabiliyetinden yararlanılır. Yün ve ipek muamelesinde, yangın söndürücüler, ilaç, deri, maden cevheri, metalürji, temizlik preparatlarında, plastik ve kauçukta köpük şişirme, baca gazı muamelesi, yağ delme ve endüstriyel ve kimyasal proseslerde (sodyum tuzu üretimi gibi) kullanılır.
Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğünün Sondaj Raporu Nedir?
Ulubey Belediye Başkanı Yaşar Leblebici’nin talebiyle Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü tarafından 1995 yılında Aksaz Hamamı bölgesinde sondaj kuyuları açılıp araştırma yapılmıştır. Araştırma kapsamında sondaj çalışmaları finansman yetersizliği ve suyun kaçması endişesiyle sonlandırılmıştır.
MADEN TETKİK VE ARAMA GENEL MÜDÜRLÜĞÜNÜN “UŞAK/ULUBEY AKSAZ 1 JEOTERMAL ENERJİ KUYUSU BİTİRME RAPOR ÖZETİ;
Sondajlı sıcak su araştırması Uşak Kenti’nin Ulubey Kazasına bağlı, Aksaz Köyü’nün güneydoğusunda ki, Hamam Çayı içerisinde Aksaz Kaplıcaları Mevkii’nde yapılmıştır. Aksaz Kaplıcası ve yakın çevresinde temeli Paleozoik yaşlı “Menderes Masifi Metamorfitler Grubuna” ait en altta çeşitli şistlerden oluşan “Eşme Formasyonu” ile bunun üzerinde yer alan “Musadağı Mermerleri” oluşmaktadır.
Bu yörede Mesozoyik’e ait Jura ve Üst Kretase yaşlı İzmir-Ankara Zonu’na ait kayalara rastlanılmamıştır. Temeli oluşturan metamorfik kayalar Neojen yaşlı çökel kayaları tarafından açısal diskordanslı olarak örtülmüşlerdir. Bunlar; alttan itibaren Ahmetler Formasyonu ile bunun üzerinde yer alan “Ulubey Formasyonu” dur.
Bunların aşınma düzleminde de, çeşitli yerlerde değişik kalınlıkları olan, eski ve genç olarak ikiye ayrılan sıcak su travertenleri bulunmaktadır. Gerek Aksaz ‘da ve gerekse Uşak’ın öteki yörelerinde düşük sıcaklıklı jeotermal kaynaklar, madensuları, yaş buhar çıkışları, traverten ve alterasyonlar, magmatik emanasyonlar jeotermal etkinlikler olarak belirlenmiştir.
Aksaz Kaplıcaları Mevkii’nde dere içerisinde çok sayıda, gazlı, yüksek debiye sahip düşük sıcaklıklı kaynaklar bulunmakta ve bunlar; sodyum-bikarbonatlı kaynaklar grubu içerisinde sınıflandırılmaktadır . Aksaz ‘da, içine alan geniş bir alanda yapılan jeofizik-rezistivite çalışması ile özellikle DES-109 no’lu noktada rezistivitenin 18 ohm/m olduğu belirlenmiştir.
Vadinin her iki yakasında ise, DES ölçülerine göre Musadağı Mermerleri üzerine gelen “Örtü Kaya” kalınlığı 300 m olarak belirlenmiştir. Aksaz Jeotermal Sistemi jeolojik ve jeotermal olarak tanımlanmıştır. Buna göre sistem içerisinde “Musadağı Mermerlerinin” 1. Jeotermal Rezervuarı, bunun üzerine gelen Ahmetler Formasyonu ile Ulubey Formasyonu ‘nun “Örtü Kayayı” oluşturduğu saptanmıştır.
Uşak il sınırları içinde bilinen ve literatürde yer alan jeotermal saha sayısı altıdır. Bunlar Banaz Hamamboğazı (70°C), Kızılcaören (24°C), Aksaz (37°C), Hasköy (34°C), Emirfakı-Akbulak (41°C) ve Örencik (38.5°C) sahalarıdır. Aksaz termal su çıkışları Kuzey Batı-Güney Doğu doğrultulu fay sistemlerinden boşaldığı tespit edilmiştir ( Farklı Rezervuarlara Sahip Uşak İli Jeotermal Alanlarının Kavramsal Hidrojeokimyasal Modellenmesi.Proje No: 108Y016-Ali Gökgöz, Mehmet Özkul, Mete
Hançer, Ali Kaya, Oruç Baykara,Zeynep Örü, Taylan Akın)
Aksaz Kaplıcası’nın Sülfatlı sıcak maden suları kapsamında değerlendirilen suyu, aynı zamanda yüksek miktarda karbondioksit içerir. Solunum ve dolaşım yolları hastalıklarına, her türlü romatizmaya, felçlere, ağrılı ve sancılı hastalıklara yararlı bir sudur, içme tedavisi ise, karaciğer, safra kesesi rahatsızlıklarına, beslenme bozukluklarına iyi gelir.
AKSAZ TARİHİ HAMAMI HAKKINDA UZMAN GÖRÜŞÜ NEDİR?
Aksaz Vadisi antik dönemde de şifalı suları nedeniyle kullanılmış bir medeniyet havzasıdır. Aksaz çayının yer aldığı vadide Uzmanların Erken Roma Dönemine tarihlediği kemerli bir hamam yapısı vardır. Roma dönemi hamam kompleksi, mağara ve içindeki yapı kalıntıları bulunmaktadır.
İlk çağlardan beri insanların dikkatini çeken doğal sıcak su kaynakları, antik dönemlerde temizlik, ruhsal dinlenme ve özellikle de tedavi amaçlı kullanılmıştır. Roma döneminden itibaren kaplıca özelliğini kaybetmemiştir. Ayrıca ana kayaya oyulmuş bir havuz yer almaktadır.
AKSAZ TARİHİ ROMA HAMAMI KORUMA KRONOLOJİSİ NEDİR?
- Uşak İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü’nün tarihi alanda ki kaçak kazılar nedeniyle Kültür Varlıkları Ve Müzeler Genel Müdürlüğü’nden kurtarma kazısı talep etmesiyle genel müdürlüğün 23 Haziran 1994/4265 sayılı izniyle 19 Temmuz 1994 yılında kazı başlamıştır. Oluşturulan kazı heyetinde Uşak Müze Müdürü Kazım Akbıyıkoğlu kazı başkanı liderliğinde arkeologlar Uğur Hoşgören, Metin İmren ve Erol Şeftalioğlu yer almıştır. Dere yatağında bulunan Roma Hamamı gömülü olduğu sel sularınının getirdiği alüvyondan temizlenerek 14 metre uzunluğunda 6 metre yüksekliğinde ki bina yapısı ortaya çıkarılmıştır. Kazıda çıkarılan sikkeler üzerinden Doğu Roma İmparatorluğu Dönemi Ms.5.yy ile 7.yy arasında aktif olduğu anlaşılmıştır. Kurtarma kazısı 28 Ekim 1994 yılında iklim zorlukları nedeniyle sonlandırılmıştır.
- İzmir II Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu’nun 04.10.1995 tarih ve 5147 sayılı kararı ile I. (Birinci) Derece Arkeolojik sit alanı olarak tescillenmiştir.
- İzmir II Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu’nun 01.11.2000 tarih ve 9686 sayılı kararı ile I. (Birinci) Derece Arkeolojik sit sınırları 1/25000’lik haritaya aktarılır.
- Uşak Valiliği, İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü’nün 10.07.2017 tarih ve 49969645.168.01/1545 sayılı yazısı ile tarihi alanın sayısallaştırılması istenir.
- Kütahya Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ve Uşak Müze Müdürlüğü tarafından tarihi alan hakkında 27.09.2017 tarihli rapor hazırlanır.
- Kütahya Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü 28.09.2017/1534 sayılı yazısı ve eki yayınlanır.
- Uşak Valiliği, Kadastro Müdürlüğü’nün 07.11.2017/4 tarih ve 85297090-170.03.01/E.2473058 sayılı yazısı ve eki yayınlanır.
- 27 Ekim 2017 tarihli ve 30223 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Korunan Alanların Tespit, Tescil ve Onayına İlişkin Usul ve Esaslara Dair Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik”in 2. Maddesinin (j) bendinde yer alan “Anıt ağaçlar hariç, tabiat varlıklarının ve doğal sit alanlarının tescil kararları Resmi Gazete’de yayımlanır ve Bakanlığın internet sayfasında bir ay süre ile duyurulur.” hükmü gereği ekteki haritada belirtilen doğal sit alanının tescili tebliğ olunur.
Kütahya Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü 15.11.2017/4306 sayı ile kayıtlı rapor yayınlanır.
- Kütahya Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğünün yayınladığı 16.11.2017/4370 sayı ile kayıtlı rapor ile haritalandırma işi noktalanır.
- T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın 28.07.2020/159883 sayılı olur’u ile “Doğal Sit-Nitelikli Doğal Koruma Alanı” olarak tescil edilmiştir.
AKSAZ KAPLICASINDA GEÇMİŞTE NE GİBİ ÇALIŞMALAR YAPILMIŞTIR?
- Aksaz Kaplıcası’nda tarihi eser kaçakçılarının verdiği tahribat üzerine Uşak İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü’nün Kültür Varlıkları Ve Müzeler Genel Müdürlüğü’nden kurtarma kazısı talep etmesiyle genel müdürlüğün 23 Haziran 1994/4265 sayılı izniyle 19 Temmuz 1994 yılında kazı başlamıştır. 3 ay süren kazı iklim zorlukları nedeniyle sonlandırılmıştır.
- 1995 yılında Ulubey Belediye Başkanı Yaşar Leblebici’nin talebiyle Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü tarafından Aksaz Hamamı bölgesinde sondaj kuyuları açılıp araştırma yapılmıştır. Araştırma kapsamında sondaj çalışmaları finansman yetersizliği ve suyun kaçması endişesiyle sonlandırılmıştır. Ulubey Belediyesi Kaplıca Alanında tek katlı konaklama binaları ve hamam inşa etmiş bir süre işletmiştir.Sonraki iktidar döneminde kapatılıp atlı bir vaziyette kaldıktan sonra bu tesisler yıkılmıştır.
- Uşak İl Özel İdaresi İl Encümeni Başkanlığı tarafından 24 Şubat 2015 tarihinde Uşak- Ulubey – Aksaz Köyü sınırları içerisinde kalan 4.269,65 Hektar’lık Jeotermal Kaynak alanı 5686 sayılı Jeotermal Kaynaklar ve Doğal Mineralli Sular Kanununun 4. Maddesinin 2. bendinde belirtilen şartları taşıyanlar arasında, 2886 sayılı Devlet İhale Kanununun 45. maddesine göre Açık Teklif Usulü ile 3 (Üç) yıl süreli ihale edilmiş talibi çıkmamıştır.
AKSAZ HAMAMI NASIL AYAĞA KALDIRILIR?
- Kaplıcanın bulunduğu Vadiden geçen ; Uşak-Ulubey-Aksaz-Güllü-Güney-Buldan-Sarayköy hattına doğru ilerleyen yolun genişletilmesi Uşak’tan Kuşadası-Didim-Bodrum ..vs. gibi tatil yörelerine giden yolu tercih edilen diğer yola oranla 56 km kısaltacak ve bölgeyi canlandıracaktır. Uşak’tan Kuşadası-Didim-Bodrum ..vs. gibi tatil yörelerine giderken yol konforundan dolayı Uşak-Sivaslı-Çivril-Denizli-Sarayköy hattı tercih edilmektedir.
- Uşak-Ulubey-Aksaz-Güllü-Güney-Buldan-Sarayköy hattına doğru ilerleyen yolun genişletilmesiyle Ulubey Kanyonları-Blaundos Antik Kenti-Aksaz Kaplıcası-Buldan Tarihi Çarşısı bütünleşik bir turizm destinasyonu haline gelebilecek potansiyeldedir.Bu yol bölgede kalkınmanın önemli bir dinamiği olacaktır.
- Aksaz Vadisinde ; Kültür Bakanlığının ilan ettiği Frigya Termal Turizm Bölgesi (Ankara, Afyonkarahisar, Uşak, Kütahya, Eskişehir) kapsamında tam bir entegrasyonla termal suyun verimli kullanımı ve işletilmesi için kaynak bazında özel şirketler veya termal altyapı birliğinin kurulması yapılacak çalışmalara hız kazandıracaktır.
- Kaplıcanın bulunduğu Vadide; Tarihi Roma Hamamında yapılacak kazı, restorasyon, alan düzenlemeleri ve benzeri çalışmalar Kültür turizmine yönelik olarak bölgenin tarihi potansiyelinin ortaya çıkarılmasına hizmet edecektir.
- Kaplıcanın bulunduğu Vadiye kanalizasyon ve atık sularını bırakan köylere acilen kanalizasyon sistemleri kurulması gerekmektedir.
- Kaplıcanın bulunduğu Vadide ; araçlı ve çadırlı kamp yapmaya olanak sağlayan kamp alanları düzenlemelerinin yapılması gerekmektedir.
- Kaplıcanın bulunduğu Vadide ; doğa turizmi, su sporları vb.turizm türleri ile bütünleştirilmesi ve yakın çevredeki Blaundos Antik Kenti ve Ulubey Kanyonu vb. kültürel ve doğal değerlerle de ilişkilendirilerek bütüncül bir destinasyon oluşturulması elzemdir.
- Kaplıcanın bulunduğu Vadide ; Bölge halkınında içinde olacağı Termal turizme eklemlenebilecek Agroturizm konsepti gereklidir. Kırsal alanda yaşayan insanlar tarafından verilen turizm hizmetine agro-turizm, ya da Türkçe adıyla tarım turizmi deniyor. Kaplıcanın bulunduğu Vadide bulunan Aksaz Köyüne bağlı Aksaz Mahallesinin Agroturizm konseptinde düzenlenerek kırsal kalkınmanın sürdürülebilirliği açısından hayati önemdedir.
- Kaplıcanın bulunduğu Vadinin doğa ve macera turizminde kullanılmak üzere düzenlenmesi bölgeyi tercih edecek turist çeşitliliğini artıracaktır.
- Kaplıcanın bulunduğu Vadinin kür parkı, kür merkezi ve konaklama entegrasyonu sağlayan nitelikli tesis sayısı-yatak kapasitesinin artırılması gerekmektedir.
- Kaplıcanın bulunduğu Vadide ; giderek yaşlanan nüfusumuz ve yaşlı bakım evlerine artan talep nedeniyle Yaşlı Bakımevi kurgulanabilir.
- Kaplıcanın bulunduğu Vadide ; Kütahya’da bulunan Yoncalı Hidroterapi ve Fizik Tedavi Hastanesi benzeri 3.basamak bir sağlık merkezi kurulabilir.
- Kaplıcanın bulunduğu Vadide; termal su kullanılarak kurutma tesisleri kurulabilir. Dünyada son yıllarda kurutulmuş meyve ve sebzeye olan talep artmıştır. Bu amaçla gıda maddelerini kurutmak işi yüksek enerji harcanarak masraflı bir iştir. Tarımsal ürünlerinin açık havada, güneş altında kurutulması, ürünlerin tozlanma, sinek ve çeşitli böcekler tarafından zarar görme, kuşlar tarafından yenilme, rüzgarda uçuşma gibi riskleri barındırıyor. Jeotermal kurutma yöntemi, güneş altında kurutma karşısında güçlü bir alternatif oluşturuyor. Jeotermal kurutma yöntemi, düşük enerji maliyetiyle, elektrik kullanan diğer modern kurutma yöntemlerinden de ayrışıyor. Bu amaçla bölgede jeotermal meyve-sebze kurutma tesisleri yapılması önemlidir.
ARAŞTIRMA / ÖMER AŞÇI
HAZIRLAYAN / BAYRAM KELEŞ
